Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Algemeen afzet risico bij het voeren van grondexploitaties

Extern  - Slechte marktomstandigheden

geld - Uitgifte van kavels vertraagt door het doorschuiven van deel projecten in de tijd.

2. Werk, inkomen en economie

De ontwikkeling van het aantal uitkeringen in Zaanstad is ongunstiger dan de gemiddelde landelijke ontwikkeling of de verdeling van het buig-budget over gemeenten wijzigt, waardoor het voordeel dat zich de afgelopen jaren heeft voorgedaan op de buig zich niet langer voordoet en er een tekort ontstaat op de buig.

Extern  - De ontwikkeling van het aantal uitkeringen in Zaanstad is ongunstiger dan de gemiddelde landelijke ontwikkeling of  het aandeel van het Zaanse budget in het macrobudget buig ontwikkelt zich niet in lijn met de ontwikkeling van de uitkeringen in Zaanstad.

geld - Als de ontwikkeling van het uitkeringenbestand ongunstiger is dan de gemiddelde landelijke ontwikkeling, dan is het verlaagde budget niet toereikend om de uitkeringen te bekostigen. Er ontstaat een negatief buig-saldo in plaats van het voordeel dat al is begroot.

Actief - Negatief:(1) De vangnetvoorziening is niet beschikbaar doordat de afgelopen drie jaar voordelen op de buig zijn gerealiseerd. (2) Het rijk stelt dat zij voldoende budget beschikbaar stelt voor uitkeringen. Doordat Zaanstad een meerjarig positief  buig-saldo raamt en dus scherper begroot, is er minder budget beschikbaar voor uitkeringen., Actief - Positief: (1) Zaanstad zet de aanpak Werk of meedoen voort. Dit heeft combinatie van inzet op rechtmatigheid en doelmatigheid in zich. Hierdoor is de kans dat mensen onterecht een uitkering ontvangen kleiner èn is de kans groter dat mensen die kunnen werken ook aan het werk gaan. (2) Door krappe arbeidsmarkt is sprake van lage instroom en kan meer aandacht worden besteed aan mensen die juist meer aandacht nodig hebben.

2. Werk, inkomen en economie

Liander kan niet de gevraagde E-aansluiting op tijd leveren Energieaansluiting is er niet op het moment van oplevering nieuwbouw.

Extern  - Liander kan niet de gevraagde E-aansluiting op tijd leveren

geld - Noodstroomvoorziening nodig of alternatief voor stroomopslag.

Actief - Vroegtijdig aansluiting aanvragen, Actief - Budget aangevraagd voor batterij bij de Actualisatie IHP 23, Actief - NOM realiseren

4. Ruimtelijke en gebiedsontwikkeling

De vraag naar en/of inzet van jeugdzorg in Zaanstad is groter dan waar in de begroting rekening mee is gehouden. De Jeugdwet is een openeinderegeling. Dit houdt in dat het niet goed mogelijk is om de inzet van jeugdzorg (financieel) te begrenzen. Daarbij is de gemeente niet de enige verwijzer naar jeugdzorg. Onder andere huisartsen en jeugdbeschermers kunnen ook bepalen dat een inwoner hier recht op heeft. Hierdoor is de gemeente wel volledig verantwoordelijk voor de Jeugdwet en de kosten voor de uitvoering hiervan, maar komt een deel van de kosten voort uit externe verwijzingen.

Extern  - Door maatschappelijke (en vaak landelijke) ontwikkelingen kan de vraag naar jeugdzorg toenemen. Voorbeelden hiervan zijn de toename van stress binnen gezinnen doordat er meer zorgen zijn over geld(problemen) en de toename van mentale druk op jongeren, onder andere door het gebruik van sociale media. Als de vraag naar jeugdzorg toeneemt, neemt ook de inzet van jeugdzorg toe.

geld - Geld - De begrote kosten voor jeugdzorg worden overschreden.

In voorbereiding - Landelijk: Om de jeugdzorg te verbeteren en financieel beheersbaar te houden is de Hervormingsagenda Jeugd opgesteld. Deze agenda is in juni 2023 vastgesteld. Landelijke afspraken over verbeteringen en de financiële beheersbaarheid van de Jeugdwet, zouden het risico op budgetoverschrijdingen bij gemeenten kunnen verkleinen., Actief - Lokaal: In de begroting van Zaanstad is voor 2024 rekening gehouden met 3% groei van de kosten voor jeugdzorg. In de afgelopen jaren lag deze groei (gecorrigeerd voor indexatie) gemiddeld rond 8% tot 10%. Vandaar dat het financieel verwacht risico is bepaald op 5% groei (8% minus 3%) waar in de begroting geen rekening mee is gehouden (= € 2,5 miljoen).

1. Onderwijs, jeugd en zorg

Het later sluiten van overeenkomsten met ontwikkelaars en vertraging in het vaststellen van bestemmingsplannen en verlenen van vergunningen.

Juridisch / Wettelijk  - Onzekerheid m.b.t. stikstof, corana, druk op elektriciteitsvoorzieningen en algemene ecomische ontwikkelingen.

geld - Kostenstijging door hogere doorlopende plankosten als gevolg van vertraging.

Actief - Volgen van landelijke ontwikkelingen.

2. Werk, inkomen en economie

De gemeente Zaanstad moet op grond van de Wmo voorzieningen verstrekken ondanks dat hiervoor onvoldoende budget beschikbaar is.

Extern  - In de afgelopen jaren is al flink bespaard op de Wmo kosten. De instroom blijft echter nog steeds toenemen als gevolg van onder andere het abonnementstarief, groei van de stad, vergrijzing, tekort aan huisvesting. Omdat de Wmo een zogenaamde openeinderegeling betreft, kunnen voorzieningen niet geweigerd worden wegens onvoldoende budget.

geld - Er ontstaan budgetoverschrijdingen.

Actief - Voor de Sociale Wijkteams zijn virtuele budgetten vastgesteld waarop actief gestuurd wordt door de gemeente. Maandelijks worden de budgetten gemonitord en afwijkingen worden met de wijkteams besproken.

3. Maatschappelijke ontwikkeling

Rechter stelt aannemer in het gelijk in rechtszaak omtrent meerwerkkosten constructieaanpassingen.

Juridisch / Wettelijk  - Juridische procedure bij Overtuinen tussen het schoolbestuur Zaan Primair als bouwheer en de gecontracteerde aannemer.

geld - Zaan Primair legt op basis van investeringsverbod en op basis van verordening deze (constructiefout) kosten als claim bij de gemeente neer.

Actief - Met de betrokken partijen wordt besproken wat de mogelijkheden zijn en daarnaar gehandeld.

5. Buitenruimte, vastgoed en bereikbaarheid

Inverdan Centrum Oost: de BTW op de bijdrage aan de parkeergarage Peperstraat blijkt niet compensabel.

Omgeving - Het is nog onduidelijk in hoeverre de bijdrage aan de parkeergarage met BTW moet worden belast en indien dit het geval is in hoeverre deze BTW compensabel is.

geld - Hogere kosten als gevolg van niet compensabele BTW.

Actief - afstemming met de belastinginspecteur van zowel ontwikkelaar als de gemeente en indien nodig in bezwaar. De vorm van de bijdrage aanpassen aan het meest fiscaal gunstige scenario. Alternatieve dekkingsmogelijkheden onderzoeken (TF).

4. Ruimtelijke en gebiedsontwikkeling

Het risico op schade door een cyberaanval neemt sterk toe. Jaarlijks brengt het Nationaal Cyber Security Centrum een ‘Cyber Security Beeld Nederland’ uit, voor overheden is de laatste jaren een trend zichtbaar: het risico op verstoring van de ICT door ‘cybervandalen en scriptkiddies’ was al hoog en neemt toe, het risico van verstoring van de ICT door beroepscriminelen is ongewijzigd hoog. Een grote verstoring van de ICT door een cyberaanval is van een andere aard dan het risico op een reguliere ICT storing. Bij een reguliere ICT storing kan een systeem veelal op korte termijn worden hersteld. Een cyberaanval kan tot gevolg hebben dat data wordt gegijzeld (ransomeware), dat de data wordt gewijzigd of vernietigd, dat (privacygevoelige) data wordt gestolen en dat met publicatie wordt gedreigd. Een cyberaanval van enige omvang brengt direct forse schade met zich mee. Denk daarbij aan (1) opzetten van een tijdelijke crisisorganisatie waarin de crisis en de in-/externe communicatie worden aangestuurd, (2) het betalen van eventueel losgeld, (3) langdurige herstelacties waarvoor extern moet worden ingehuurd, (4) treffen van voorzieningen om bedrijfsprocessen te kunnen voorzetten zonder de eigen ICT systemen, (5) na herstel van de eigen ICT systemen moet alle informatie uit de tijdelijke processen en systemen met terugwerkende kracht worden ingevoerd in de herstelde systemen, (6) actieve nacontroles en herstellen van bevindingen, (7) evalueren en treffen van maatregelen om herhaling te voorkomen. Afhankelijk van de omvang van de cyberaanval zijn schadebetalingen van meerdere miljoenen denkbaar. Het bedrag van 10 miljoen is gebaseerd op gepubliceerde schattingen van de kosten die bij Amerikaanse steden bij dit soort incidenten zijn gemaakt.

Technisch - Afhankelijk van aard en omvang

geld - 

Actief - Continue aandacht voor inventarisatie van risico's die verwerkt worden in verbeterplannen en bedrijfsprocessen

7. Bestuur en financiën

Hervormingen binnen de jeugdzorg, zoals de omvorming van verblijfsvoorzieningen en nieuwe werkwijzen binnen de jeugdbescherming, leiden tot transformatie- en/of frictiekosten. Deze hervormingen worden landelijk ingezet en voor bepaalde frictiekosten zijn ook landelijke fondsen beschikbaar. In de praktijk blijkt dat dit niet alle kosten en risico's afdekt. In de begroting van Zaanstad is hier ook geen rekening mee gehouden. Bijvoorbeeld kleinschalige verblijfsvoorzieningen kunnen tot een verbetering leiden voor de jeugdigen die hierin verblijven, maar de kosten voor gemeenten kunnen hierdoor wel toenemen.

Extern  - Zorgaanbieders kunnen te maken krijgen met frictiekosten als gevolg van landelijk beleid, dat ook vanuit Zaanstad is onderschreven. Voor bepaalde kosten zijn landelijk regelingen opgesteld, maar in de praktijk blijkt dat niet voor alle frictiekosten landelijke regelingen zijn. In dat geval kan de zorgaanbieder frictiekosten in rekening brengen van gemeenten.

geld - Geld - De begrote kosten voor jeugdzorg worden overschreden.

In voorbereiding - Waar mogelijk worden frictiekosten betaald vanuit landelijke regelingen. Als er sprake is van tijdelijke leegstand, door de afbouw van voorzieningen, dan gaat de gemeente in een vroeg stadium in gesprek met zorgaanbieders of de mogelijke financiële gevolgen hiervan.

1. Onderwijs, jeugd en zorg

Het Sportbedrijf heeft momenteel nog relatief lage energielasten. Maar voor 2024 en verder moet een nieuw contract afgesloten worden. Dit zal leiden tot aanzienlijk hogere energielasten, die het Sportbedrijf waarschijnlijk niet volledig zelf kan dragen. Omvang onbekend omdat gasprijs nog dagelijks fluctueert.

Extern  - Extern, hogere energieprijzen

geld - Sportbedrijf heeft zelf slechts kleine reserve om tegenvallers op te vangen. O.g.v. overeenkomst is gemeente Zaanstad dan aan zet om rest van tekort aan te vullen.

Actief - Regelmatig contact met Sportbedrijf over deze ontwikkeling.

7. Bestuur en financiën

De besparende maatregelen die Zaanstad inzet leiden tot onvoldoende besparingen om de financiële taakstelling vanuit het rijk te behalen. Onderdeel van de Hervormingsagenda Jeugd is een structurele besparing die oploopt tot landelijk € 1 miljard per jaar vanaf 2027. Dit bedrag komt uit het rapport van de 'Commissie van Wijzen'. Dit is de commissie die het Rijk en de VNG opdracht heeft gegeven om in een hervormingsagenda maatregelen uit te werken die deze besparing zou moeten realiseren.

Dit leidt voor Zaanstad tot een taakstelling die oploopt van € 2,1 miljoen in 2023 tot € 8,9 miljoen vanaf 2027.

Bij het (landelijk) uitwerken van de maatregelen is gebleken dat de financiële effecten te hoog zijn ingeschat. Hierdoor is de taakstelling voor 2024 en 2025 gelijk gehouden aan die van 2023 (€ 2,1 miljoen voor Zaanstad). Hiervan is momenteel € 1,7 miljoen behaald. Daarom is het risico voor de komende jaren bepaald op € 0,4 miljoen.

Het Rijk houdt vooralsnog vast aan de taakstelling van € 8,4 miljoen vanaf 2026 en € 8,9 miljoen vanaf 2027 voor Zaanstad. In 2025 wordt onderzocht in hoeverre dit nog redelijk en haalbaar is.

Extern  - De besparende maatregelen leiden zeer waarschijnlijk tot lagere besparingen dan waar in de landelijke taakstelling vanuit is gegaan. Als de taakstelling (van € 2,1 miljoen in 2024) niet wordt behaald, leidt dit tot een risico dat de begroting voor jeugdzorg wordt overschreden.

geld - Geld - De begrote kosten voor jeugdzorg worden overschreden.

In voorbereiding - Landelijk: In juni 2023 is de Hervormingsagenda Jeugd en het financiële kader hiervan vastgesteld. Een van de afspraken is dat in 2025 wordt onderzocht in hoeverre de oplopende taakstelling voor gemeenten haalbaar is., Actief - Lokaal: Er is structureel € 1,9 miljoen beschikbaar voor het uitvoeren van de besparende maatregelen in Zaanstad. Enkele maatregelen hebben ook al een meetbaar financieel effect. Andere maatregelen zijn pas later gestart en van diverse maatregelen zijn de besparingen lastig meetbaar. De maatregelen in Zaanstad worden doorlopend afgezet tegen de landelijke ontwikkelingen op dit gebied. Op deze manier wordt er ingezet op maatregelen die zowel inhoudelijk als financieel tot verbeteringen zouden moeten leiden.

7. Bestuur en financiën

Hoornseveld: Liander geeft aan dat ze ivm overbelasting netwerk pas Q1 2026-2027 stroom kunnen leveren aan sportpark Hoornseveld.

Extern  - Ivm overbelasting van het netwerk heeft Liander aangegeven dat ze niet eerder dan Q1 2026-2027 het sportpark Hoornseveld kunnen aansluiten aan het stroomnetwerk.

geld - Als het project volgens de planning al in Q1 2026 gefinaliseerd is zal de gemeente een aggregaat van 5k per week moeten inzetten (3 tot 6 maanden voor 5000 per week).

2. Werk, inkomen en economie

Bezwaren huisvestigingsverordening

Juridisch / Wettelijk  - Aangepaste huisvestingsverordening.

Gebleken is dat de invoering van een vergunningplicht voor wijzigingen die toezien op
verkamering en woningsplitsing op grond van de Huisvestingsverordening een zeer
ingewikkeld instrument is waar veel gemeenten tegen juridische obstakels aanlopen. Er zijn
nogal wat voorbeelden te noemen uit de jurisprudentie van de laatste jaren waarin de
bepalingen in een huisvestingsverordening onverbindend zijn verklaard en er zijn ook een
aantal voorbeelden zijn waarin de Huisvestingsverordening – uiteindelijk – wel overeind is
gebleven.

geld - Proceskosten voor bezwaar- en beroepsprocedures en eventuele schadeclaims.

Actief - De rechtbank heeft niet uitgesloten dat de gemeenteraad met naderonderzoek alsnog toereikend kan motiveren dat er wel grond is voor het instellen van hetverbod tot omzetting van zelfstandig in onzelfstandige woonruimte zonder vergunning. Methet vaststellen van de nadere onderbouwing en de overgangsbepaling is deomzettingsvergunningplicht voor de betreffende eigenaren weer van toepassing.

4. Ruimtelijke en gebiedsontwikkeling

De door de gemeente Zaanstad ingediende aanvraag in het kader van de Regeling Specifieke Uitkering Sport wordt niet 100% maar naar rato van de ingediende aanvragen toegekend.

Juridisch / Wettelijk  - Het door de Rijksoverheid beschikbaar gestelde bedrag voor het toekennen van aanvragen in het kader van de Regeling Specifieke Uitkering Sport is niet toereikend.

geld - De SPUK uitkering is lager dan de (niet-verrekenbare) BTW, die de gemeente en het Sportbedrijf hebben, waardoor de gemeente en het Sportbedrijf meer lasten voor eigen rekening moeten nemen dan waarop begrotingstechnisch is gerekend. Dit betekent een nadeliger resultaat.

1. Onderwijs, jeugd en zorg

Te weinig beschikbare parkeerplaatsen voor parkeervergunningen Gouwpark.

Extern  - Er zijn teveel parkeerplaatsen verkocht aan bewoners.

geld - Tekort aan ruimte om (openbare)  parkeerplaatsen te realiseren waardoor mogelijk aanvullende kosten moeten worden gemaakt.

Actief - Overleg met ontwikkelaar over mogelijke oplossingen, juridische actie jegens ontwikkelaar in verband met kosten. De bezwaarschriftencommissie en de bestuursrechter hebben in eerste instantie in het voordeel van de gemeente geoordeeld. De ontwikkelaar heeft hoger beroep aangetekend welke nog loopt.

4. Ruimtelijke en gebiedsontwikkeling

Inverdan Knoop Centrum: mislukte aanbesteding; geen inschrijvingen tender Figaro.

Omgeving - Tender Figaro: overvraagd programma en stapeling ambities.

geld - Extra plankosten omwille van vertraging en nieuwe aanbesteding. Tevens kan bouw Noordschebos niet starten.

Actief - Alternatief programma onderzoeken.Ambities aanpassen.

4. Ruimtelijke en gebiedsontwikkeling

Andere verkeersoplossing noodzakelijk.

Organisatie  - Ontwikkelaar is verantwoordelijk voor realisatie van de kruising, maar de gemeente heeft verkeerde adviezen afgegeven in relatie tot dit kruispunt.

geld - Meerkosten zijn mogelijk niet (volledig) verhaalbaar op ontwikkelaar.

Actief - Memo eerst intern bespreken en gesprekken voeren met de ontwikkelaar.

4. Ruimtelijke en gebiedsontwikkeling

Vanwege een fiscale procedure bestaat de kans dat leges moeten worden terugbetaald/ legesverordening onverbindend wordt verklaard

Extern  - Als de rechter oordeelt dat er onvoldoende inzicht gegeven is in hoe geraamd is, of als de geraamde baten of lasten zodanig door de rechter gecorrigeerd worden dat er in het belastingjaar een overdekking van meer dan 10% ontstaat, wordt de verordening door de rechter onverbindend verklaard. Als dit gebeurt, wordt de aanslag door de rechter vernietigd.

geld - 

Actief - Jaarlijks wordt inzichtelijk gemaakt hoe de tarieven voor de leges tot stand zijn gekomen inclusief de geraamde kostendekking

7. Bestuur en financiën