Weerstandsvermogen en risicobeheersing

In de nota risicomanagement en risicobeheersing 2021 is opgenomen dat in deze paragraaf de belangrijkste risico’s opgenomen worden. Dat zijn de risico’s met de grootste financiële impact die gezamenlijk 80% van het totaal beslaan. Bij deze simulatie betreffen dat 19 risico’s. Dit overzicht treft u verderop in deze paragraaf. Het risico cybercrime (nr 9) en het risico jeugd (nr 4) worden hieronder uitgebreider toegelicht. Ook wordt hier inzicht gegeven aan andere ontwikkelingen waaraan risico's kleven. Deze risico's zijn niet meegenomen in de berekening van het weerstandsvermogen. Dit wordt hieronder verder toegelicht.

Toelichting risico's Cybercrime en Jeugd

Cybercrime

Met de toegenomen digitalisering en de afhankelijkheid van digitale systemen neemt de kans op cybercrime toe. Naast een stijging in het aantal ransomware-aanvallen, ziet de IBD (Informatie Beveiligings Dienst) nog meer gevaren voor Nederlandse gemeenten. Onderzoekers zien steeds vaker dat er ernstige fouten in software zitten. Deze kunnen misbruikt worden door hackers. In 2021 signaleerde de IBD 1.841 kwetsbaarheden.
Door de juiste beheersmaatregelen toe te passen proberen we dit risico te minimaliseren. In gemeenteland zijn er slechts enkele gemeenten die schade hebben ondervonden van cybercrime. Dit kan zijn het betalen van ‘losgeld’ of het opnieuw opstarten van alle systemen. De kans wordt hierom laag ingeschat, terwijl de financiële gevolgen bij het voordoen van het risico heel groot kunnen zijn. Het risico is hierom wel in de top 19 van financiële risico’s gekomen, op plaats 9 in de risicotabel.

Jeugd

Het risico dat de begroting voor jeugdzorg wordt overschreden is (licht) afgenomen ten opzichte van voorgaande jaren. Dit komt doordat de kosten in 2022 binnen de begroting zijn gebleven en vooralsnog ook in 2023 geen overschrijding wordt verwacht. Daarbij is in de begroting voor 2024 rekening gehouden met indexatie van de tarieven (compensatie stijgende loonkosten) en verdere groei van de inzet van jeugdzorg (3%). Desondanks blijft het een risico dat de inzet van jeugdzorg sterker toeneemt dan de groei waar in de begroting rekening is gehouden. Dit komt doordat de Jeugdwet een openeinderegeling is en naast de gemeente ook onder andere huisartsen kunnen doorverwijzen naar jeugdzorg. Hier heeft de gemeente beperkt invloed op. Daarbij neemt het risico op een begrotingsoverschrijding in de komende jaren naar verwachting wel weer toe. Dit komt doordat er op basis van de Hervormingsagenda Jeugd besparingen gerealiseerd moeten worden. Om het jeugdstelsel beheersbaar te houden is een van de doelen van de hervormingsagenda om de kosten voor jeugdzorg terug te dringen. Vanaf 2026 neemt de omvang van het te besparen bedrag fors toe. De gemeente voert diverse maatregelen uit om deze besparingen te realiseren, maar het blijft een risico dat er onvoldoende besparingen gerealiseerd worden.

Toelichting risico's die niet worden meegenomen bij de berekening van het benodigde weerstandsvermogen

Oorlog Oekraïne

In februari 2022 is Rusland Oekraïne binnengevallen, met als gevolg een grote vluchtelingenstroom. Op dit moment worden nog steeds vluchtelingen uit Oekraïne opgevangen. Net als alle gemeenten zal ook Zaanstad een groep vluchtelingen voor langere tijd opvangen. Om deze mensen te helpen worden diverse oplossingsmogelijkheden verkend. Het rijk heeft gezegd dat de kosten hiervoor volledig vergoed zullen worden. Het risico is wel hoe het rijk tegen de gemaakte kosten aankijkt.

Klimaatverandering

Zaanstad streeft ernaar om tegen 2040 volledig klimaatneutraal te zijn. Bovendien heeft de stad als doel om in 2050 een circulaire economie te realiseren en zich aan te passen aan de veranderende klimaatomstandigheden. Hoewel deze doelen in de toekomst liggen, zien we nu al steeds meer veranderingen plaatsvinden. Denk aan de opkomst van windmolens, zonnedaken en de eerste wijken die overstappen van aardgas. Daarnaast zijn er ook minder zichtbare veranderingen, zoals aanpassingen aan ondergrondse leidingen, binnen huishoudens, in samenwerkingsverbanden en in de ontwikkeling van beleidsmaatregelen.
Het klimaat is de laatste jaren aan verandering onderhevig. Dit komt door de toename van broeikasgassen in de lucht. Klimaatverandering heeft grote gevolgen voor mens, natuur en milieu.
In ons ruimtelijk beleid proberen we hier zo goed als mogelijk rekening mee te houden. Denk hierbij aan hittestress en opvang van regenwater. Hoe de toekomst er verder uit zal zien en welke gevolgen dit op onze gemeente heeft is ongewis. Er kunnen zich extremen voordoen als gevolg van verandering van klimaat, denk bijvoorbeeld aan de overstromingen in Zuid Limburg in juli 2021.
Het Nieuw Zaans Klimaat staat voor onze toekomst. Een stad met schone energie, een stad die slim omgaat met grondstoffen en lokaal duurzame energie opwekt. Meer informatie over het Zaans-Klimaat is te lezen bij Nieuw Zaans Klimaat .
De reden dat de klimaatverandering niet is meegenomen in de risicotabel, komt doordat de financiële gevolgen niet zijn in te schatten en hierdoor schatten we de kans (in de 4 jaars-begrotingstermijn) op lager dan 5%. Meer informatie hierover is ook te lezen op de website van de Rijksoverheid . Ook kun je op de website van klimaateffectatlas zien waar in Nederland de klimaatveranderingen en eventuele gevolgen zijn.

Prijsinflatie

De prijzen van met name grondstoffen zijn in 2022 hard gestegen. Voor vervangingsinvesteringen en investeringen in onderwijsgebouwen (zorgplicht) geldt dat niet. Vooral op deze investeringen hebben de prijsstijgingen directe financiële gevolgen. Budgetoverschrijdingen worden in principe niet meegenomen in de risicoparagraaf, omdat er in een normale situatie ook een kans op onderschrijding is. Daarnaast is de insteek om reëel te begroten, passen we de investeringsbedragen twee keer per jaar aan en nemen we de laatste inzichten omtrent de prijsontwikkeling mee in de begroting.
Voor de komende begrotingsjaren wordt een afvlakking in de inflatie verwacht. Indien de prijsontwikkeling toch hoger uitpakt zal zeer waarschijnlijk ook de algemene uitkering uit het gemeentefonds meegroeien. Hierdoor kan een deel van de extra kosten opgevangen worden. Om deze redenen is dit risico dan ook niet opgenomen.

Scherper aan de wind varen

Inkomsten van de gemeente Zaanstad zijn hoofdzakelijk afkomstig van belastinginkomsten en een algemene bijdrage van de overheid. Het rijk streeft naar een beoogde besparing van drie miljard euro vanaf 2026 op het gemeentefonds. De gemeente kan deze bezuinigingen niet opvangen door meer belasting te innen. Deze besparingsdoelstelling dwingt de Gemeente Zaanstad om deze ontwikkeling te verwerken in de begrotingsplanning voor de periode 2024-2027.
Om ruimte te vinden in de begroting is ook de denklijn scherper aan de wind varen opgenomen. Langs deze denklijn hebben we naar de huidige begrotingsbudgetten gekeken en eventuele voorzichtige inschattingen minder voorzichtig gemaakt, maar nog wel reëel. De kans op begrotingsoverschrijdingen neemt hiermee toe. Het wordt nog meer van belang om de bestedingen van de budgetten goed te volgen. Zoals eerder toegelicht worden risico's op budgetoverschrijdingen in principe niet als financieel risico opgenomen in deze paragraaf. Dat doen we alleen met de zogenaamde open einde regelingen.