Zaandam Oost

Zaandam Oost is een gebied in de gemeente Zaanstad, bestaande uit vijf aangrenzende wijken  Poelenburg, Pelders- en Hoornseveld, Kogerveldwijk, Rosmolenwijk en Zaandam Zuid. In dit gebied wonen 46.000 inwoners. Hoewel het met een groot deel van de bewoners goed gaat, is het ook het gebied dat te maken heeft met een concentratie en stapeling van problemen op het gebied van leefbaarheid, wonen, werkloosheid, armoede, gezondheid, onderwijs, woon- en leefomgeving, veiligheid, georganiseerde en ondermijnende criminaliteit. Daarbovenop komt een onevenredige groei van arbeidsmigranten uit Oost-Europa die een verblijfplaats zoeken in het gebied. Het zijn kwetsbare wijken met gemiddeld veel inwoners met een lage sociaal economische status (SES), die steeds verder achteropraken en de problemen zijn hardnekkig. De kansenongelijkheid neemt toe.

In 2020 zijn we begonnen om van Zaanstad een stad met gelijkere kansen voor iedereen te maken. We maakten een begin met de wijken Poelenburg en Peldersveld. En nu gaan we nog een stap verder: heel Zaandam Oost willen we de aandacht geven die het verdient.
Wat we al bereikt hebben en nog willen bereiken, is alleen mogelijk door samenwerking tussen Zaankanters en Zaanse organisaties. En we hebben nog heel wat jaren voor de boeg. Samen staan we namelijk voor een flinke opdracht: zorgen voor een kansrijke toekomst voor iedereen. Het verkleinen van de kloof tussen kansrijke en kansarme Zaankanters.

Niet terug naar af

We beginnen in Zaandam Oost niet vanaf nul. Drie jaren geleden hebben meer dan 30 organisaties het Pact voor Poelenburg en Peldersveld getekend. En daarmee beloofd om er samen de komende 20 jaar alles aan te doen om de kinderen in deze wijken een kansrijke toekomst te bieden. Dat we dat samen doen en over zo’n lange tijd, is omdat we weten dat niemand het probleem alleen kan laten verdwijnen. En dat je problemen die al tientallen jaren spelen, niet in een paar jaar tijd kunt oplossen.

Op 14 november 2019 heeft de gemeenteraad unaniem een motie aangenomen om steun te zoeken voor het verbreden van de Pact aanpak in Poelenburg en Peldersveld naar andere wijken die vergelijkbare problematiek hebben. Zaandam Zuid, Rosmolenwijk, Kogerveldwijk en Hoornseveld voegen we nu dus toe. Tesamen noemen we dat Zaandam Oost, een aangesloten gebied. De komende 20 jaar focussen we ons samen op vijf thema’s en stropen we de mouwen op. Dat doen we bovendien als onderdeel van het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid .

Van 2020 tot 2023 hebben we ervaring opgedaan in de wijken Poelenburg en Peldersveld. Daar borduren we nu op voort. We nemen de geleerde lessen mee in het nieuwe Pact Zaandam Oost 2023-2043: ‘We zien je in Zaandam’ . De jarenlange samenwerking en aanpak is nodig om patronen te kunnen doorbreken. Daar kiezen we dan ook bewust voor. Niet alleen de Pact-partners en het dagelijks bestuur, maar ook de gemeenteraad .

Vijf thema’s

In het Pact Zaandam Oost werken we over en door vijf thema’s heen: Jeugd, Participatie & Armoede, Fijn Wonen, Veiligheid en Gezondheid. De vijf thema’s zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als Pact-partners pakken we elke opgave dus ook integraal op. En we nemen daarin het bewonersperspectief altijd mee. We willen een sterke alliantie zijn waar de inwoners van Zaandam Oost op kunnen vertrouwen en bouwen. Die hen het gevoel geeft dat ze worden gezien en gehoord. Zij hebben namelijk extra ondersteuning en investeringen nodig, vaak op verschillende leefgebieden.
Per pijler wordt hieronder op hoofdlijnen de ambitie geschetst. Deze ambitie wordt per pijler, in concrete interventies, uitgewerkt in een uitvoeringsplan. In het Pact voor Zaandam Oost wordt de pijler Gezondheid toegevoegd. Bij het aanbieden van deze begroting aan de raad, is de uitwerking van deze pijler nog niet gereed. Bij een volgend P&C-document wordt dit aan de paragraaf toegevoegd.

Jeugd

Kinderen die opgroeien in kansarme kwetsbare wijken, hebben aanzienlijk minder kansen in het onderwijs en later op een goed inkomen. Kinderen en jongeren die in Zaandam Oost opgroeien, doen het helaas op allerlei onderdelen slechter dan leeftijdgenoten in de rest van de stad. Dat zien we ook terug in de onderwijsachterstanden bij peuters en basisschoolleerlingen. Meer dan de helft komt voor de rekening van Zaandam Oost (58%) . En van de 15 basisscholen met een A-status (hoog aantal kinderen met een hoog risico op onderwijsachterstanden) in Zaanstad staan er twaalf in Zaandam Oost . Basisschoolleerlingen uit Zaandam Oost scoren over het algemeen lager op hun Citotoets en krijgen veel vaker een schooladvies voor vmbo-kader en beroepsgerichte leerwegen dan voor havo en vwo. Bovendien verlaten jongeren uit Zaandam Oost vaker een opleiding zonder startkwalificatie dan hun leeftijdsgenoten in de rest van de stad, 18-20 % van de 18 t/m 30-jarigen tegen 14% in heel Zaanstad.

Ambitie: Kinderen die opgroeien in Zaandam moeten dezelfde kansen hebben op talentontwikkeling en een kansrijke toekomst
We willen dat jongeren in Zaandam Oost net zoveel kansen hebben op een goede ontwikkeling als jongeren in de rest van de stad en het land. Zaandam Oost moet zich ontwikkelen zoals andere wijken: een meer gemêleerde bewonerssamenstelling, waarin mensen met hogere en lagere inkomens door elkaar heen wonen en kinderen vanuit verschillende achtergronden bij elkaar op school zitten. Ouders kunnen hun kinderen goed ondersteunen bij hun ontwikkeling en kinderen hebben een goed beeld van hun mogelijkheden en kansen. Jongeren ervaren dat ze een perspectief op een goede toekomst hebben.
We streven ernaar dat kinderen en jongeren uit Zaandam Oost in 10 jaar meer toegroeien naar het gemiddelde in Zaanstad op alle indicatoren. Ook willen we ervoor zorgen dat de gezondheidsverschillen die er op dit moment zijn zoveel mogelijk worden ingelopen. Alleen dan zit Zaandam Oost over 20 jaar op het G40 niveau.

Om dat waar te maken, zetten wij ons in voor de jeugd. Omdat we weten dat alle kinderen talenten en potentieel hebben om als een zelfstandige inwoner zijn of haar leven vorm te geven. Daarom investeren we langs de levenslijn van kinderen, vanaf de conceptie totdat ze 27 jaar zijn, en als het nodig is nog langer.

Armoede

In Zaandam Oost kunnen relatief veel inwoners om allerlei redenen moeilijk aansluiting vinden bij de arbeidsmarkt. Bijvoorbeeld omdat veel inwoners de Nederlandse taal niet of niet goed genoeg beheersen, laaggeletterdheid vaker voorkomt, ze laag opgeleid zijn, ze geen beroepsopleiding hebben gevolgd of omdat ze gezondheidsproblemen ervaren. Daardoor wordt de afstand tot de arbeidsmarkt steeds groter. De arbeidsparticipatie van inwoners uit Zaandam Oost is lager dan het Zaans gemiddelde .
Inwoners uit Zaandam Oost hebben meestal minder te besteden, bepaalde buurten uitgezonderd. Het gemiddelde inkomen is dan ook een stuk lager dan in de rest van Zaanstad. Er zijn veel mensen in Zaandam Oost met een bijstandsuitkering. Het gemiddelde percentage ligt in Zaandam Oost tussen de 3,5 % en 4,8% in vergelijking met de rest van Zaanstad waar het percentage 2,4% is.  Relatief veel kinderen groeien op in armoede.

Ambitie en Participatie: Iedereen in Zaandam Oost bouwt aan zijn toekomst, kan zelfstandig (financieel) voorzien in zijn of haar basisbehoeften en werkt of doet mee naar vermogen
We willen dat de wijken van Zaandam Oost kansrijke wijken worden. Bewoners moeten goede perspectieven hebben op de arbeidsmarkt, meedoen en bestaanszekerheid (geen financiële zorgen voor morgen) moet een gemeengoed zijn.

Onze ambitie is dat de wijken van Zaandam Oost in 2040 op het gebied van armoede, schuldenproblematiek en werk op het gemiddelde zit van Zaanstad. Armoede, de stress die armoede met zich meeneemt en gezondheidsproblemen zijn dan geen belemmerende factoren meer. Het aandeel minimahuishoudens is in 2040 gelijk aan het gemiddelde van Zaanstad. Ook groeien er dan nog maar weinig kinderen op in minimahuishoudens. Jongeren verlaten school met een startkwalificatie en kwalificeren zich op hun niveau met uitzicht op een goede en stabiele baan. Elk kind presteert maximaal op zijn of haar kunnen.

Ook willen we dat de arbeidsdeelname stijgt naar het gemiddelde van Zaanstad. Minder bewoners zijn in 2040 afhankelijk van een uitkering, en alle bewoners die een uitkering hebben doen mee naar vermogen. Wijkbewoners weten dat een combinatie van gezonde voeding en regelmatig bewegen belangrijk is en handelen daarnaar.

Deze doelen zorgen dat in 2040 iedereen meedoet en aansluiting voelt bij de samenleving. Om deze stippen aan de horizon te bereiken is het belangrijk dat wijkbewoners aan de slag gaan met de Nederlandse taal, als hun niveau in de weg staat bij het vinden van een baan. We helpen hen daarbij als in alle wijken Nederlands de voertaal wordt op straat en op de schoolpleinen.

Fijn Wonen

De leefbaarheid staat al een aantal jaren flink onder druk in het gebied Zaandam Oost. De Leefbaarometer van 2020 laat zien dat de wijken uit Zaandam Oost zwak tot onvoldoende scoren , zowel ten opzichte van het gemiddelde van Zaanstad als van Nederland. Er is in Zaandam Oost een concentratie van wijkbewoners die met kwetsbare factoren te maken hebben. Sociaal economisch sterkere bewoners kiezen er steeds vaker voor om de wijk te verlaten en ergens anders te gaan wonen. Woningen in het gebied Zaandam Oost zijn eenzijdig en goedkoop. Verhoudingsgewijs zijn er in Zaandam Oost meer huurwoningen dan koopwoningen. De meeste huurwoningen zijn van woningbouwcorporaties. Meer dan gemiddeld hebben woningen in Zaandam Oost een energielabel E t/m G. In combinatie met armoede en de huidige energieprijzen en inflatie geeft dat grote problemen voor mensen die rond moeten komen van een sociaal minimum.

Ambitie: Iedereen in Zaandam Oost woont in een fijne buurt
Zaandam Oost is een gebied waar je fijn kan wonen. Er is saamhorigheid, de mensen kennen elkaar. De openbare ruimte is goed onderhouden en als je een melding doet bij de gemeente of de corporatie dan wordt je goed te woord gestaan en wordt uitgelegd wat er wel en niet mogelijk is. Beloften worden nagekomen.

De situatie in de directe omgeving van Poelenburg-Peldersveld maakt duidelijk dat er inmiddels sprake is van een dubbele opgave. Namelijk: versnellen van de verbeteraanpak in Poelenburg-Peldersveld én tot stilstand brengen van het ‘waterbed-effect’ van leefbaarheidseffecten en het stopzetten van het opkopen van de particuliere woningvoorraad. Daarom willen we de aanpak vanuit Poelenburg en Peldersveld op leefbaarheid en op aanpak van het opkopen van particuliere woningvoorraad verbreden naar Zaandam Oost, zonder focus in aandacht, capaciteit en middelen te verliezen voor de aanpak in Poelenburg-Peldersveld.

Veiligheid

De kwetsbaarheid van Zaandam Oost werkt als een magneet op georganiseerde en ondermijnende criminaliteit. Criminaliteit is zichtbaar aanwezig in de wijken van Zaandam Oost. Vandalisme, overlastgevende jongeren en drugshandel is iets wat bewoners elke dag meemaken. Maar er is ook veel onzichtbare criminaliteit, bijvoorbeeld achter de gevel van een winkel of woning. Panden die in handen zijn van malafide eigenaren, glazenwassers uit Oost-Europa die worden uitgebuit, huizen die worden opgekocht en verkamerd en criminele netwerken uit onze wijken die internationaal actief zijn in de handel van verdovende middelen; het zijn maar een paar voorbeelden.
De krachtige criminele netwerken die aanwezig zijn in deze wijken hebben ook een sterke aantrekkingskracht op een deel van de jeugd die er woont. Uit cijfers blijkt dat er in de wijken van Zaandam Oost een relatief verhoogd risico is op jonge aanwas in drugscriminaliteit . Bijna de helft van de als hoog ingeschatte risicojongeren in Zaanstad woont in Zaandam Oost (47%). Daarnaast staat de leefbaarheid onder druk door Oost-Europeanen, en dan met name Bulgaren, die steeds vaker hun weg vinden naar de wijken van Zaandam Oost.

Ambitie: Het is fijn en veilig in de wijken in Zaandam Oost
In 2043 vormen de wijken in Zaandam Oost een omgeving waarin kinderen nu en in de toekomst alle kansen krijgen hun ambities te verwezenlijken. Waar ze zich ongeremd kunnen ontwikkelen en waar ze voldoende weerbaar zijn om de aantrekkingskracht van het snelle geld en ‘status’ in het criminele milieu te weerstaan. Kinderen zien en ervaren dat er ook voor hen een mooie toekomst in het verschiet ligt, buiten de criminele wereld.
In 2043 zijn woon- en andere vormen van fraude, drugshandel, uitbuiting van kwetsbare buurtgenoten en andere ondermijnende criminaliteit sterk verminderd. Dat komt door de nauwe onderlinge samenwerking in de veiligheidsketen. Jongeren zien de overheid zichtbaar en repressief optreden en weten dat een criminele carrière vaak niet loont. De malafide vastgoedeigenaren hebben plaatsgemaakt voor bonafide eigenaren, bewoners en ondernemers die daadwerkelijk iets toevoegen aan de wijken en de leefbaarheid vergroten. Bewoners zijn sneller bereid incidenten te melden, omdat zij uit ervaring weten dat dit verschil maakt en er snel en adequaat op wordt gereageerd als zij iets verdachts melden.
In 2043 beoordelen bewoners de leefbaarheid en het gevoel van veiligheid in hun wijk met een ruime voldoende.

Gezondheid

Gezondheidsindicatoren en de mate waarin mensen betrokken zijn bij de samenleving hangen direct met elkaar samen. Inwoners van Zaandam Oost hebben een slechtere gezondheid dan de gemiddelde Zaankanters. Zo hebben meer bewoners (jong en oud) ernstige obesitas, gebitsproblemen en ervaren ze meer stress, eenzaamheid, angsten en depressies. Ook zien we dat het aantal huishoudens met geestelijke gezondheidszorg hoger ligt dan in de rest van Zaanstad. Met name in Pelders- en Hoornseveld, Rosmolenwijk en Zaandam Zuid.  
Bewoners die rond moeten komen van een sociaal minimum, vinden het lastig om met beperkte kennis over gezond eten en met weinig geld een gezonde maaltijd klaar te maken.
Nog schokkender is dat bewoners van Zaandam Oost zich niet alleen vaker ongezond voelen: ze leven ook gemiddeld aanzienlijk korter. De kans om voor je 65e te overlijden is er zelfs 50% groter dan in een welvarende buurt (bron RIVM).