Bestuurlijke hoofdlijnen

Inleiding
Met de voorliggende begroting 2024 – 2027 gaan we verder met slagen maken. De ambitie zoals vastgesteld in het coalitieakkoord staat onverminderd overeind. We richten ons op de uitvoering van beleid en maken af waar we aan begonnen zijn. Dat gaat niet vanzelf want het zijn financieel onzekere tijden. Maar hiervan willen we onze inwoners, partners en bedrijven niet de dupe laten worden. We kiezen er niet voor om onwenselijke bezuinigingen door te voeren om tot een sluitende meerjarenbegroting te komen. Daarom bieden we ook een begroting aan die alleen in de jaren 2024 en 2025 sluitend is. De moeilijke jaren 2026 en 2027 laten tekorten zien. We gaan er hierbij vanuit dat het rijk het belang van goede gemeentefinanciën zal inzien en voor deze jaren met extra structurele middelen over de brug zal komen. Dit overigens conform het advies van de VNG. Bovendien willen we in deze financieel turbulente tijden onze inwoners, partners en bedrijven financieel niet te zwaar belasten. Met zorg hebben we daarom naar de tarieven van de belastingen en heffingen gekeken en deze niet meer dan nodig verhoogd. Er liggen grote uitdagingen voor ons. Daar lopen we niet voor weg en steken graag de handen uit de mouwen. Klaar om slagen te maken.

Bestuurlijke focus
Langs de, bij de Voorjaarsnota 2024-2027 gepresenteerde denklijnen, hebben wij ruimte gevonden om te kunnen prioriteren op een aantal onderwerpen. De ambities uit het coalitieakkoord hebben wij overeind gehouden. Er is ruimte gemaakt om de economische visie uit te voeren en zo ruimte te maken voor wonen en werken, om onze gemeente transparanter te laten werken en meer open te zijn (uitvoering van de Wet Open Overheid), om structureel een stevige bijdrage te kunnen leveren aan fijn wonen in Zaandam Oost en het organiseren van de verkiezingen. Daarnaast hebben wij structurele middelen opgenomen om de groei van Zaanstad de komende jaren te faciliteren om de verschillende beleidsterreinen, waaronder jeugd, WMO, armoede, participatie en culturele voorzieningen en buurthuizen. Het college heeft er in de Voorjaarsnota voor gekozen om het maatschappelijk middenveld te ondersteunen met een subsidieverhoging om de hoge inflatie zo veel mogelijk te compenseren. Voor het college van Zaanstad is het namelijk niet aanvaardbaar om de hogere lasten af te wentelen op onze inwoners, ondernemers en maatschappelijke instellingen.

Landelijk leven er echter grote zorgen over de ambities van rijk én gemeenten. Grote maatschappelijke opgaven vragen om betere en intensievere samenwerking tussen rijk, gemeenten en andere partijen. Hiervoor ontbreekt op dit moment een helder langetermijnperspectief vanuit het rijk op de bekostiging van die opgaven. We willen als college graag extra investeren in onze gemeente en onze medewerkers. De spanning op de financiën wordt niet alleen zichtbaar vanuit de autonome ontwikkelingen; dagelijks zien we druk op de uitvoering van onze (kern)taken. De groei van de gemeente, de ruimtelijke keten, het vergunningen proces, de uitvoering van de minima regelingen, ze staan onder druk door capaciteitsgebrek, geldgebrek en de omvang van taken die groeit en steeds hogere (wettelijke) eisen kent.

Landelijke ontwikkelingen

Vanaf 2026 staat er een korting van 3 miljard euro op het gemeentefonds gepland. Deze forse korting heeft grote gevolgen voor alle gemeenten. Ten eerste is er het tekort zelf, dat leidt tot verregaande en ingrijpende gemeentelijke bezuinigingen. Ten tweede: als het kabinet wél geld beschikbaar stelt voor specifieke opgaven, dan is dat vaak incidenteel. Daar kunnen structurele problemen niet mee worden opgelost en daarmee blijft de onzekerheid om grote financiële verplichtingen aan te gaan die verder lopen dan 2026.
De VNG heeft in een brief aan haar leden geadviseerd om geen sluitende begroting te maken voor de jaren vanaf 2026. Deze uitzonderlijke maatregel is volgens het bestuur nodig, omdat de gemeentelijke financiën onvoldoende zijn voor het uitvoeren van het huidige takenpakket. Als Zaanstad volgen we dit  advies. Door de gevolgen van de keuzes van het kabinet te laten zien, geven we een helder signaal af aan het demissionaire kabinet en Tweede Kamer: de gemeentelijke financiën zijn momenteel onvoldoende voor het uitvoeren van het huidige takenpakket. In onze landelijke lobby in de VNG en G40 vragen we veel aandacht voor de onzekere financiële situatie, maar het is onduidelijk of de nieuwe financieringssystematiek vanaf 2026.

Financiële strategie

Ondanks de financiële onzekerheden en een niet sluitende begroting op lange termijn, hebben wij voor de jaren 2024 en 2025 een aantal tekorten kunnen oplossen en een stabiele basis neergelegd. In de financiële hoofdlijn wordt geschetst hoe wij de komende jaren tot een sluitende begroting te komen. We brengen focus aan in de reguliere taken en projecten, die een bijdrage leveren aan de realisatie van het coalitieakkoord. Daarnaast zijn we in onze begrotingssystematiek scherper aan de wind gaan varen. Voor een sluitend beeld op de lange termijn werken wij samen met de ambtelijke organisatie aan ruimtescheppende maatregelen voor de Voorjaarsnota 2024-2028.